Trung Quốc đã nhận thức về thế giới bên ngoài qua lăng kính lịch
sử hàng ngàn năm, tượng trưng bởi chính tên gọi với ý nghĩa họ là trung tâm vũ
trụ và “thống trị các dân tộc man, di, mọi, rợ”. Sau khi bị nước ngoài đô hộ,
người Trung Quốc đang nỗ lực tìm lại cái vẻ vĩ đại của mình.
Trong khi giáo
dục lòng yêu nước được đẩy mạnh ở Trung Quốc, chính quyền nước này cũng đã phát
triển một chính sách đối ngoại để chống đỡ cho chế độ bằng cách tăng cường kinh
tế và các đòn bẩy trên thế giới, nhưng chủ yếu là tập trung vào khu vực Đông
Nam Á, nơi người Trung Quốc đã “nhúng sâu” vào nền kinh tế các quốc gia này.
Tuy nhiên cách
tiếp cận của người Trung Quốc đã có những hành động gây tổn thương, xúc phạm
đến các nước khác được thúc đẩy bởi chủ nghĩa dân tộc cực đoan hẹp hòi ở Trung
Quốc. Trong một số trường hợp, chủ nghĩa dân tộc cực đoan ở Trung Quốc phát
triển rất nhanh và có thể trở thành quan điểm của đa số. Cuối thập niên 1990,
đầu những năm 2000 Trung Quốc đã phát hành hàng loạt ấn phẩm chống phương Tây
và Mỹ, phô trương sức mạnh quân sự của mình.
Xu thế chống
phương Tây lên đến đỉnh điểm vào năm 1999 khi NATO đánh bom trúng đại sứ quán
Trung Quốc ở Belgarde. Theo Bộ Công an Trung Quốc, đã có 700 ngàn người biểu
tình, con số này có thể so sánh với thời Cách mạng Văn hóa. Trong 2 năm 2004,
2005 một số thành phố ở Trung Quốc đã chứng kiến các cuộc biểu tình chống
Nhật rầm rộ để phản đối những chi tiết về Chiến tranh Thế giới II trong sách
giáo khoa Nhật Bản cũng như những nỗ lực của Tokyo cố gắng sửa đổi hiệp ước an
ninh Mỹ - Nhật.
Quan hệ kinh tế
chặt chẽ không đủ xây dựng một khu vực ổn định trong khi nó đang bị hủy hoại
bởi tranh chấp lãnh thổ và những ký ức đen tối trong lịch sử. Mặc dù Trung Quốc
là đối tác kinh tế chính của Nhật Bản, Bắc Kinh vẫn không quên tranh chấp lãnh
thổ ở nhóm đảo Senkaku và vấn đề lịch sử thời bị Nhật Bản đô hộ. Tập Cận Bình
đã nhắc lại một lần nữa điều này trong lễ kỷ niệm 77 năm ngày xảy ra thảm sát
Nam Kinh trong tháng 12/2014.
Do mâu thuẫn về
chủ quyền lãnh thổ và hàng hải, quan hệ giữa Trung Quốc với các nước láng giềng
Đông Nam Á cũng rất bấp bênh. Bắc Kinh đẩy mạnh sự hiện diện (bất hợp pháp) của
mình ở Biển Đông, kịch liệt bác bỏ nỗ lực can thiệp của Mỹ và trọng tài quốc tế
và tìm mọi cách thúc đẩy đàm phán tay đôi. Để ép buộc các đối thủ đi theo hướng
tiếp cận của mình, Trung Quốc đang kết hợp áp lực kinh tế và chính trị, cộng
thêm một phần khích lệ.
Trong một số
trường hợp, thủ đoạn này đã đạt được một sự nhượng bộ mà Bắc Kinh mong muốn,
mặc dù đôi khi các đối thủ của Trung Quốc trở nên kiên cường hơn và tìm kiếm sự
hỗ trợ từ các nước khác trong khu vực cũng như Hoa Kỳ, học giả Nga bình luận.
Giới lãnh đạo
Trung Quốc vẫn còn bị chi phối bởi tư tưởng muốn thành công lâu dài cần phải
chuẩn bị sẵn sàng sử dụng vũ lực. Do đó Bắc Kinh không ngừng tăng chi tiêu cho
quốc phòng và phát triển các học thuyết quân sự, nâng cao khả năng sẵn sàng
chiến đấu của các lực lượng vũ trang để sẵn sàng thực hiện bất cứ mệnh lệnh,
quyết định nào của các nhà lãnh đạo chính trị.
Trong khi đó kinh
tế vẫn là phương tiện chính của Trung Quốc để tìm kiếm khả năng gia tăng thống
trị khu vực và toàn cầu. Kinh tế đối ngoại được Bắc Kinh kết hợp chặt chẽ với
địa chính trị, các lĩnh vực chính của sự cộng sinh này đang ngày càng trở nên
đa dạng và các mục tiêu chính sách đối ngoại của Trung Quốc ngày càng tinh vi.
Trong bối cảnh
tranh chấp lãnh hải đáng ngại hiện nay giữa Trung Quốc với các nước Đông Nam Á ở
Biển Đông, với Nhật Bản ở Hoa Đông, lợi dụng chủ nghĩa dân tộc, hay động viên
người dân hành động quá khích (như trường hợp vụ nhà hàng Snacks Bắc Kinh), thì
đó là chủ nghĩa hoang dã. Và hiện có nhiều tin rằng chủ nghĩa dân tộc ở Trung Quốc là mối
đe dọa thực sự và sẽ biến Trung Quốc thành kẻ gây hấn toàn cầu.
Lê Minh
