GIẢI QUYẾT HÀI HÒA BÀI TOÁN HIỆU QUẢ KINH TẾ VỚI LỢI ÍCH NHÀ NƯỚC, NGƯỜI LAO ĐỘNG TRONG QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HÓA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

 Vấn đề cổ phần hóa (CPH) doanh nghiệp nhà nước (DNNN) lại một lần nữa nóng lên ngay đầu năm mới Giáp Ngọ. Nhiệm vụ sắp xếp, CPH khoảng 400-500 tập đoàn, tổng công ty, DNNN trong giai đoạn 2014-2015 được nhìn nhận là nặng nề, nhất là trong bối cảnh tiến trình này gần như “giậm chân tại chỗ” mấy năm nay. Nhìn lại kế hoạch 5 năm (2011 - 2015) với 899 DNNN phải CPH và sắp xếp lại, trong 3 năm vừa qua mới thực hiện được 99 đơn vị. Có năm, như 2011, chỉ CPH được có 6 đơn vị.

Về bản chất, DNNN trước hết thuộc sở hữu của Nhà nước. Với quan điểm Nhà nước là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, nên DNNN cũng có thể coi là của nhân dân. Nhưng CPH từng DNNN cụ thể lại chỉ có thể vì lợi ích của từng nhóm tổ chức, cá nhân cụ thể mà không phải vì mọi công dân. Nên giải quyết vấn đề lợi ích trực tiếp và gián tiếp ở đây chính là việc điều chỉnh chung - riêng, thật không dễ dàng.

Lấy thí dụ, để CPH thành công, trước tiên những vấn đề về xử lý tài chính, lao động, quyền lợi các bên liên quan… cần và phải được DNNN cũ giải quyết một cách chu tất. Chẳng hạn trong vấn đề tài chính, các tồn đọng về công nợ, tài sản… đều phải được giải quyết xong xuôi, không thể “treo” lại cho DN hậu CPH được. Công nợ nếu chưa thanh toán xong, hoặc chưa minh bạch xong vấn đề thanh toán thì làm sao quy trách nhiệm xử lý đúng đối tượng và định giá DN chính xác? Trong khi, việc định giá tài sản lại không đơn giản, nhất là liên quan đến xác định giá trị của vị trí mặt bằng, hay thương hiệu trở nên rất khó tìm kiếm sự nhất trí...

Khó khăn hơn nữa là vấn đề lao động. Cho đến hiện nay, CPH vẫn bị thách thức, cản trở từ việc xử lý lao động dôi dư. Ở chỗ, số nhân lực này sẽ phải bị loại khỏi guồng máy hoạt động của DN. Vấn đề là quá trình xử lý đó đòi hỏi sự minh bạch về tiêu chí giải quyết việc làm trong môi trường dân chủ, công bằng và tự nguyện. Cũng có nghĩa phải đảm bảo vấn đề hài hòa lợi ích. Hay, khó hơn nữa còn là vấn đề lợi ích của nhân sự quản trị DN cũ, lực lượng được giao trách nhiệm chuẩn bị cho CPH, nhưng cũng có thể mất chức lãnh đạo sau CPH (về hưu hay chuyển công tác khác…). Vậy, quyền lợi của nhóm đối tượng này sẽ phải xử lý thế nào để họ vẫn là nhân tố tích cực cho CPH DN mà sau này không còn liên quan đến họ?

Mặt khác, CPH phải theo nguyên tắc thị trường, nhưng thị trường cho CPH, nhất là thị trường chứng khoán, hiện đang đứng trước nhiều thách thức, chưa phải đã thật sự thuận lợi cho tiến trình CPH. Thị trường chứng khoán Việt Nam cũng vẫn chưa thực hiện tái cấu trúc đủ mạnh để bảo đảm cho hoạt động mua bán hàng hóa (cổ phiếu) được kiểm soát tốt, tạo môi trường giao dịch công khai, minh bạch. Báo cáo tài chính định kỳ của nhiều DN niêm yết hiện vẫn còn đó vấn đề về kiểm toán, kiểm chứng, kiểm soát, thật giả bất phân.

Đó cũng là những yếu tố khiến việc CPH DNNN có thể cần và phải tiến hành thận trọng hơn. Nhất là cho đến hiện nay, những DNNN còn chưa CPH thì phần lớn đều là những tập đoàn, tổng công ty, DN có giá trị lớn. Cho nên, sự thành công của CPH DNNN giai đoạn sắp tới về thực chất vẫn đặt ra yêu cầu giải quyết hiệu quả bài toán lợi ích chung - riêng nêu trên.

                                                                                                     Phương Đông