MỘT SỐ MÔ HÌNH TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG TRÊN THẾ GIỚI

Trên thế giới, hiện nay các nước đều quan tâm xây dựng một nền hành chính vững mạnh, năng động, phù hợp trên nền tảng mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp và được coi như là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Sự đa dạng về các đặc điểm lịch sử, chính trị, kinh tế và xã hội của các nước trên thế giới cũng là một lý do cho sự đa dạng về mô hình tổ chức chính quyền địa phương. Do vậy, cần có cái nhìn phân tích và tổng quát khi tiếp cận với chế định này được quy định trong Hiến pháp và pháp luật của các quốc gia trên thế giới. Có thể lấy điển hình  một số mô hình tổ chức chính quyền địa phương như sau:

Mô hình Anh: mô hình này được áp dụng tại các nước Anh, Mỹ, Canada, Australia, New Zeland và các nước thuộc địa của Anh trước đây. Tính chất điển hình của mô hình này là điều chỉnh theo chức năng, phân chia đơn vị hành chính lãnh thổ theo 3 cấp là “county (tỉnh, hạt) – borough – district” với đặc điểm Trung ương không phải là cơ quan quản lý cấp trên của địa phương, các cấp chính quyền địa phương cũng độc lập với nhau và hoạt động theo chức năng chứ không theo mệnh lệnh hành chính, không thành lập Bộ Nội vụ. Chính quyền địa phương là Hội đồng địa phương do cử tri bầu ra, trong đó Hội đồng địa phương làm cả chức năng của Hội đồng nhân dân và của Uỷ ban nhân dân. Các Hội đồng địa phương thường thành lập rất nhiều uỷ ban của mình để quản lý và điều hành công việc. Các uỷ ban xem xét mọi vấn đề của địa phương và đưa ra các kiến nghị để hội đồng thông qua thành quyết định. Có thể thấy mô hình trên phát huy được tính độc lập và toàn năng của tổ chức chính quyền địa phương, nhưng cũng có mặt hạn chế là dẫn đến các cấp chính quyền có mối quan hệ lỏng lẻo và phân cách.

Mô hình Pháp: mô hình này được áp dụng tại các nước Pháp, một số nước Nam Âu, nhiều quốc gia Mỹ- Latin, Thái lan. Tính chất điển hình của mô hình này là song trùng giám sát. Tổ chức chính quyền địa phương phân chia thành 04 cấp: region – department – arrodissement – commune. Mô hình Pháp có đặc điểm khác với mô hình Anh ở điểm: Trung ương có vai trò rất lớn. Bộ nội vụ giám sát về mặt hành chính, các bộ chuyên môn giám sát về mặt chuyên môn, kỹ thuật; Trung ương có đại diện ở các cấp chính quyền địa phương, cơ cấu gồm Hội đồng, Uỷ ban và đại diện của trung ương. Tính chất song trùng giám sát ở đây được thể hiện qua việc đại diện của Bộ Nội vụ giám sát về mặt hành chính, đại diện của các Bộ khác giám sát về mặt chuyên môn. Và do đó, về thực tiễn chính quyền địa phương theo mô hình này sẽ có ít chức năng hơn so với mô hình Anh và mô hình tổ chức cũng rất cồng kềnh, phức tạp.

Mô hình Đức: Mô hình này được áp dụng tại các nước Đức, Bắc Âu, Nhật. Tính chất điển hình của mô hình này là phụ trợ lãnh thổ, được phân chia thành 05 cấp: liên bang – bang – regierungsbezirke – kries – gemeinde. Đây là mô hình mà chính quyền liên bang dựa vào chính quyền địa phương trong việc quản lý và cung cấp các dịch vụ cho người dân. Việc phân chia quyền lực theo nguyên tắc những gì địa phương làm tốt thì địa phương làm, trung ương chỉ làm tốt những gì mà địa phương làm không tốt hơn. Một điểm khác với hạn chế của mô hình Anh, đó là có sự phân chia rất rõ trách nhiệm của tững cấp, cấp này làm thì cấp kia không làm, như thế sẽ có tính chủ động, đồng thời được phân nhiệm vụ thì cũng được phân bổ ngân sách, có nguồn thu bảo đảm cho việc thực hiện nhiệm vụ của mình.

Mô hình Liên Xô: Mô hình này được áp dụng tại các nước Liên Xô cũ và các nước Đông Âu trước đây, ngày nay được áp dụng ở Việt Nam, Trung Quốc, Cuba và một số nước châu Phi. Tính chất điển hình của mô hình này là song trùng trực thuộc, có nghĩa là các cơ quan nhà nước trực thuộc các cơ quan cấp trên theo chiều dọc và trực thuộc uỷ ban chấp hành theo chiều ngang. Mô hình này không có sự phân chia theo cấp mà tất cả các cấp chính quyền là bộ phận cấu thành của hệ thống nhà nước thống nhất. Đặc điểm quan trọng của mô hình này là chính quyền địa phương chịu sự lãnh đạo trực tiếp và toàn diện của cấp uỷ Đảng.

Tóm lại, mỗi cách thức tổ chức mô hình chính quyền địa phương của các nước trên thế giới đều có những ưu điểm và những hạn chế nhất định, và không tồn tại một mô hình tổ chức chính quyền địa phương tuyệt đối lý tưởng. Do vậy, trong bối cảnh sửa đổi Hiến pháp năm 1992 ở nước ta hiện nay cần nghiên cứu, tham khảo có chọn lọc các mô hình để xác lập cơ sở hiến định và pháp lý đủ để tạo ra bước đột phá trong tổ chức chính quyền địa phương là rất có ý nghĩa.

Hiến pháp 1992 (sửa đổi năm 2001) là bản Hiến pháp thể chế hoá đường lối đổi mới được khẳng định tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (năm 1986) đã tạo ra một bước cải cách quan trọng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước nhằm giải quyết các nhiệm vụ của quá trình chuyển đổi cơ chế kinh tế - xã hội từ tập trung bao cấp sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Tuy nhiên, có nhiều quan điểm cho rằng cách tổ chức chính quyền địa phương ở nước ta mặc dù theo những đặc thù riêng, song còn chứa đựng nhiều hạn chế. Do vậy, trên cơ sở nhận thức về những vấn đề cơ bản của tổ chức chính quyền địa phương, có thể thấy việc xây dựng để hoàn thiện thể chế bộ máy chính quyền các cấp là một vấn đề tất yếu và cần quán triệt những vấn đề thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, phát huy quyền chủ động, năng động, sáng tạo và tăng cường trách nhiệm của địa phương và cơ sở trong cơ chế quản lý mới, thực hiện nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp quyền.

                                                                                    Công Lý